راهنمای گام به گام تنظیم سند اجاره رحم در ایران

سند اجاره رحم در ایران: راهنمای جامع قوانین و مقررات

سند اجاره رحم یا قرارداد رحم جایگزین، توافقی است میان زوجی که به دلایل پزشکی قادر به بارداری نیستند (والدین متقاضی) و زنی که داوطلبانه بارداری و زایمان نوزاد آنها را بر عهده می‌گیرد (مادر جایگزین).

این موضوع در ایران با چالش‌های قانونی و شرعی روبروست و نیازمند رعایت دقیق ضوابط و مقررات است.

نکات کلیدی

قوانین و مقررات: در حال حاضر، قانون مدون و مشخصی در خصوص اجاره رحم در ایران وجود ندارد. اما، با استناد به اصول کلی حقوقی و فتاوای مراجع تقلید، می‌توان چارچوبی برای آن تعیین کرد.

لزوم رضایت: رضایت کامل و آگاهانه والدین متقاضی و مادر جایگزین، از ارکان اصلی صحت قرارداد است.

شرایط مادر جایگزین: مادر جایگزین باید دارای شرایط خاصی باشد، از جمله:

1. سلامت جسمی و روانی کامل
2. عدم اعتیاد
3. تجربه حداقل یک بار زایمان موفق
4. سن مناسب (معمولا بین ۲۰ تا ۳۵ سال)
5. عدم وجود بیماری‌های خاص

شرایط والدین متقاضی: والدین متقاضی نیز باید دارای شرایطی باشند، از جمله:

1. عدم امکان بارداری به دلایل پزشکی
2. صلاحیت اخلاقی و روانی
3. توانایی مالی برای تأمین هزینه‌های بارداری و نگهداری نوزاد

قرارداد: قرارداد اجاره رحم باید به صورت کتبی و با ذکر جزئیات دقیق، از جمله موارد زیر تنظیم شود:

1. هویت طرفین
2. شرایط پزشکی طرفین
3. نحوه بارداری (استفاده از تخمک و اسپرم زوجین یا اهدا)
4. هزینه‌های بارداری و زایمان
5. نحوه نگهداری و تحویل نوزاد
6. مسئولیت‌های طرفین پس از تولد نوزاد
7. شرایط فسخ قرارداد

مسائل شرعی: با توجه به حساسیت موضوع، رعایت مسائل شرعی و اخذ نظر مرجع تقلید ضروری است.

توصیه‌ها

مشاوره حقوقی: قبل از هرگونه اقدامی، حتما با سردفتر یا وکیل متخصص در امور خانواده و حقوق پزشکی مشورت کنید.

مشاوره پزشکی: انجام آزمایش‌های پزشکی و مشاوره با پزشک متخصص زنان و زایمان برای والدین متقاضی و مادر جایگزین الزامی است.

مشاوره روانشناسی: مشاوره با روانشناس می‌تواند به طرفین در تصمیم‌گیری و مدیریت مسائل عاطفی و روانی مرتبط با این موضوع کمک کند.

نکات مهم

مسئولیت حقوقی و شرعی نوزاد: تعیین مسئولیت حقوقی و شرعی نوزاد پس از تولد، از مسائل مهمی است که باید در قرارداد به طور واضح مشخص شود.

هزینه‌ها: هزینه‌های اجاره رحم می‌تواند بسیار بالا باشد و شامل هزینه‌های پزشکی، دارویی، آزمایش‌ها، مشاوره، و حق‌الزحمه مادر جایگزین می‌شود.

توجه: این مطلب صرفا جنبه اطلاع‌رسانی دارد و نباید به عنوان مشاوره حقوقی تلقی شود. برای دریافت مشاوره تخصصی، حتما با سردفتر یا وکیل متخصص مشورت کنید.

نمونه متن سند اجاره رحم (قرارداد رحم جایگزین)

این قرارداد در تاریخ [تاریخ] بین طرفین زیر منعقد گردید:

طرف اول: خانم/آقای [نام و نام خانوادگی]، که در این قرارداد “والدین متقاضی” نامیده می‌شوند.

طرف دوم: خانم [نام و نام خانوادگی]، که در این قرارداد “مادر جایگزین” نامیده می‌شود.

موضوع قرارداد: موضوع قرارداد عبارت است از توافق طرفین بر انجام عمل بارداری و زایمان توسط مادر جایگزین، با استفاده از [تخمک و اسپرم زوجین/تخمک اهدایی/اسپرم اهدایی]، به منظور تولد نوزادی که والدین متقاضی، والدین قانونی و شرعی او خواهند بود.

شرایط قرارداد:

1. رضایت: طرفین با آگاهی کامل از موضوع قرارداد و شرایط آن، رضایت خود را به انجام این امر اعلام می‌نمایند.
2. شرایط مادر جایگزین: مادر جایگزین دارای شرایط زیر می‌باشد:
   • سلامت کامل جسمی و روانی
   • عدم اعتیاد به مواد مخدر و الکل
   • تجربه حداقل یک بار زایمان موفق
   • سن مناسب (بین ۲۰ تا ۳۵ سال)
   • عدم وجود بیماری‌های خاص
3. شرایط والدین متقاضی: والدین متقاضی دارای شرایط زیر می‌باشند:
   • عدم امکان بارداری به دلایل پزشکی
   • صلاحیت اخلاقی و روانی
   • توانایی مالی برای تأمین هزینه‌های بارداری و نگهداری نوزاد
4. نحوه بارداری: بارداری با استفاده از [روش IVF/روشIUI/روش دیگر] و با [تخمک و اسپرم زوجین/تخمک اهدایی/اسپرم اهدایی] انجام خواهد شد.
5. هزینه‌ها: کلیه هزینه‌های مربوط به بارداری، زایمان، آزمایش‌ها، داروها، و حق‌الزحمه مادر جایگزین بر عهده والدین متقاضی می‌باشد. مبلغ حق‌الزحمه مادر جایگزین [مبلغ] ریال تعیین گردید.
6. نحوه نگهداری و تحویل نوزاد: پس از تولد نوزاد، مادر جایگزین نوزاد را به والدین متقاضی تحویل خواهد داد.
7. مسئولیت‌های طرفین پس از تولد نوزاد: مسئولیت نگهداری و تربیت نوزاد بر عهده والدین متقاضی می‌باشد.
8. شرایط فسخ قرارداد: این قرارداد در شرایط خاصی، از جمله عدم سلامت مادر جایگزین یا نوزاد، قابل فسخ می‌باشد.
9. مسائل شرعی: طرفین متعهد به رعایت مسائل شرعی مربوط به موضوع قرارداد می‌باشند.

نمونه متن سند اجاره رحم (۲)

موجر (دهنده رحم اجاره‌ای): خانم: [نام و نام خانوادگی مادر جانشین]، با موافقت همسر دائمی خود، آقای: [نام و نام خانوادگی همسر مادر جانشین] به موجب سند نکاحیه شماره [شماره سند نکاحیه] دفتر رسمی ثبت ازدواج شماره [شماره دفتر رسمی ثبت ازدواج] [نام شهر محل دفتر]، از این پس در این قرارداد “مادر جانشین” نامیده می‌شود.

مستاجر (گیرنده رحم اجاره‌ای): خانم: [نام و نام خانوادگی مادر طبیعی]، با موافقت همسر دائمی خود، آقای: [نام و نام خانوادگی پدر طبیعی] به موجب سند نکاحیه شماره [شماره سند نکاحیه] دفتر رسمی ثبت ازدواج شماره [شماره دفتر رسمی ثبت ازدواج] [نام شهر محل دفتر]، از این پس در این قرارداد “مادر و پدر طبیعی” نامیده می‌شوند.

طرفین با اهلیت قانونی و با رضایت کامل، قرارداد اجاره رحم را با شرایط و مفاد ذیل منعقد نمودند:

ماده 1- موضوع قرارداد:

موضوع این قرارداد، اجاره رحم مادر جانشین توسط مادر و پدر طبیعی به منظور بارداری و پرورش جنین حاصل از لقاح خارج از رحم و انتقال آن به رحم مادر جانشین و نگهداری جنین تا زمان تولد و تحویل نوزاد به مادر و پدر طبیعی می‌باشد.

ماده 2- تعهدات مادر و پدر طبیعی (مستاجر):

1. مادر و پدر طبیعی متعهد می‌گردند کلیه هزینه‌های مربوط به عمل لقاح خارج از رحم، انتقال جنین به رحم مادر جانشین، مراقبت‌های دوران بارداری و زایمان مادر جانشین را تامین و پرداخت نمایند.

2. جنین حاصل از عمل لقاح خارج از رحم که پس از انتقال جنین در رحم **مادر جانشین قرار می‌گیرد، شرعاً و قانوناً متعلق به مادر و پدر طبیعی می‌باشد و مادر جانشین صرفاً طبق این قرارداد متعهد به حفظ و نگهداری جنین در رحم و تحویل نوزاد پس از زایمان به مادر و پدر طبیعی خواهد بود.

3. مادر و پدر طبیعی متعهد می‌گردند تمامی مراحل باروری و اقدامات درمانی مربوطه را مطابق موازین شرعی و قانونی در مرکز ناباروری [نام مرکز ناباروری] انجام دهند.

4. در صورتی که آزمایش DNA پس از تولد نوزاد، عدم تعلق فرزند به مادر و پدر طبیعی را اثبات نماید، مادر و پدر طبیعی هیچ‌گونه تعهدی نسبت به تحویل گرفتن نوزاد نداشته و مادر جانشین متعهد به پرداخت کلیه هزینه‌های دوران بارداری و زایمان خواهد بود.

5. در صورت تولد نوزاد دوقلو یا بیشتر، مادر و پدر طبیعی متعهد می‌گردند مبلغ [مبلغ به ریال] ریال به ازای هر نوزاد اضافه، علاوه بر مبلغ اجاره رحم، به مادر جانشین پرداخت نمایند.

ماده 3- تعهدات مادر جانشین (موجر):

1. مادر جانشین متعهد می‌گردد با رعایت کامل دستورات پزشکان متخصص، نسبت به حفظ و نگهداری جنین در رحم خود اقدام نماید.

2. مادر جانشین متعهد می‌گردد پس از تولد نوزاد، نوزاد را جهت انجام آزمایش DNA به منظور تعیین هویت ژنتیکی معرفی نماید.

3. مادر جانشین متعهد می‌گردد پس از زایمان و اطمینان از تعلق نوزاد به مادر و پدر طبیعی بر اساس آزمایش DNA، نوزاد را به ایشان تحویل دهد.

4. مادر جانشین متعهد می‌گردد در طول دوران بارداری و پس از زایمان، به منظور حفظ سلامت خود و جنین/نوزاد، از انجام هرگونه اقدامی که مغایر با سلامتی و دستورات پزشکان باشد، خودداری نماید.

ماده 4- مبلغ قرارداد و نحوه پرداخت:

1. مادر و پدر طبیعی متعهد می‌گردند مبلغ [مبلغ کل به ریال] ریال به عنوان اجاره رحم به مادر جانشین پرداخت نمایند.

2. نحوه پرداخت مبلغ اجاره رحم به شرح زیر توافق گردید:

• مبلغ [مبلغ به ریال] ریال در روز انتقال جنین به رحم مادر جانشین.
• مبلغ [مبلغ به ریال] ریال در زمان سونوگرافی قلب جنین.
• مبلغ [مبلغ به ریال] ریال در سومین ماه حاملگی.
• مبلغ [مبلغ به ریال] ریال در انتهای چهارمین ماه حاملگی.
• مبلغ [مبلغ به ریال] ریال در انتهای پنجمین ماه حاملگی.
• مبلغ [مبلغ به ریال] ریال در انتهای ششمین ماه حاملگی.
• مبلغ [مبلغ به ریال] ریال در انتهای هفتمین ماه حاملگی.
• مبلغ [مبلغ به ریال] ریال در انتهای هشتمین ماه حاملگی.
• مبلغ [مبلغ به ریال] ریال پس از تولد نوزاد یا نوزادان و دریافت جواب آزمایش DNA مبنی بر تعلق نوزاد/نوزادان به مادر و پدر طبیعی.

3. علاوه بر مبلغ اجاره رحم، مادر و پدر طبیعی متعهد می‌گردند ماهیانه مبلغ [مبلغ به ریال] ریال به عنوان هزینه ایاب و ذهاب و تغذیه به مادر جانشین پرداخت نمایند.

ماده 5- فسخ قرارداد:

در صورت منفی شدن آزمایشات حاملگی HCG-BETA و یا سقط جنین در هر مرحله از مراحل بارداری، این قرارداد به صورت خودکار فسخ و کان لم یکن تلقی می‌گردد.

ماده 6- حل و فصل اختلافات:

چنانچه در اجرای این قرارداد بین طرفین اختلافی بروز نماید، موضوع از طریق مذاکره و توافق طرفین حل و فصل خواهد شد و در صورت عدم حصول توافق، موضوع از طریق مراجع ذیصلاح قضایی قابل پیگیری خواهد بود. تا زمان صدور رای نهایی مراجع قضایی، اجرای تعهدات موضوع این قرارداد متوقف نخواهد شد.

ماده 7- مجوز دادگاه:

این سند با ملاحظه مجوز دادگاه محترم خانواده [نام دادگاه] به شماره [شماره مجوز دادگاه] مورخ [تاریخ مجوز دادگاه] موضوع ماده 2 قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور تنظیم گردید. (در برخی موارد خاص ضروری است)

این متن صرفاً یک نمونه پیشنهادی است و ممکن است بر اساس شرایط خاص هر پرونده و نظر وکیل و سردفتر اسناد رسمی، تغییراتی در آن لازم شود.

قوانین و مقررات مرتبط:

1. قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور مصوب 1382
2. آیین نامه اجرایی قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور مصوب 1383
3. ماده 10 و 219 قانون مدنی (اصل آزادی قراردادها)

در نهایت، تاکید می‌گردد که این متن صرفاً جنبه اطلاع‌رسانی و نمونه دارد و به هیچ عنوان جایگزین مشاوره حقوقی تخصصی و اخذ راهنمایی از دفاتر اسناد رسمی نمی‌باشد.

تفاوت بین “جنین اهدایی” و “اجاره رحم”

جنین اهدایی (اهدای جنین): بر اساس ماده ۱ قانون نحوه اهداء جنین به زوجین نابارور:

منبع جنین: جنین اهدایی از زوج‌های قانونی و شرعی به دست می‌آید که تحت درمان تلقیح خارج از رحم (IVF) قرار گرفته‌اند. این زوج‌ها خود صاحب جنین هستند.

رضایت زوجین صاحب جنین: اهدای جنین پس از موافقت کتبی زوجین صاحب جنین انجام می‌شود. یعنی زوجی که از طریق IVF جنین اضافه دارد، داوطلبانه و با رضایت خود جنین‌های خود را اهدا می‌کند.

گیرنده جنین: جنین اهدایی به رحم زنانی منتقل می‌شود که ناباروری آن‌ها پس از ازدواج و اقدامات پزشکی به اثبات رسیده است. این ناباروری می‌تواند از طرف زن یا مرد یا هر دو باشد. نکته مهم اینجاست که زن گیرنده جنین باید “استعداد دریافت جنین” را داشته باشد. یعنی رحم او باید توانایی پذیرش و نگهداری جنین را داشته باشد.

به زبان ساده، در اهدای جنین، زوجی که به دلیل مشکلات ناباروری خودشان قادر به بچه‌دار شدن نیستند، جنینی را از زوج دیگری که از طریق IVF جنین مازاد دارد، دریافت می‌کنند. از لحاظ ژنتیکی، جنین اهدایی به زوج گیرنده ارتباطی ندارد و از نظر ژنتیکی متعلق به زوج اهدا کننده است.

تفاوت با اجاره رحم (رحم جایگزین):

قانون “نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور” به موضوع اجاره رحماصلاً اشاره‌ای ندارد.

اجاره رحم (که گاهی به آن رحم جایگزین نیز گفته می‌شود) مفهومی متفاوت است:

منبع جنین: در اجاره رحم، معمولاً جنین از تخمک و اسپرم زوجی به دست می‌آید که قصد دارند صاحب فرزند شوند اما زن به دلایلی قادر به بارداری نیست. به عبارت دیگر، جنین از نظر ژنتیکی متعلق به زوج متقاضی فرزند است.

رحم اجاره‌ای: در اجاره رحم، زن دیگری (مادر جایگزین یا رحم اجاره‌ای) رحم خود را اجاره می‌دهد تا جنین زوج متقاضی را در رحم خود نگهداری کند و پس از تولد، نوزاد را به زوج متقاضی تحویل دهد.

در نتیجه:

قانون “نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور” صرفاً به اهدای جنین به زوج‌های نابارور می‌پردازد و هدف آن کمک به این زوج‌ها برای فرزنددار شدن از طریق دریافت جنین اهدایی است. این قانون هیچ ارتباطی به موضوع اجاره رحم ندارد.

برای روشن شدن بیشتر، به ماده ۳ قانون نیز توجه کنید:

ماده ۳ – وظایف و تکالیف زوجین اهداء گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است.

این ماده نشان می‌دهد که قانون، زوج گیرنده جنین را به عنوان پدر و مادر قانونی کودک متولد شده از جنین اهدایی به رسمیت می‌شناسد و وظایف و حقوق والدین را برای آن‌ها تعیین می‌کند. این موضوع نیز بر ماهیت اهدای جنین و تفاوت آن با اجاره رحم تأکید دارد.

وضعیت قانونی “اجاره رحم” در ایران:

با توجه به اینکه قانون خاصی برای “اجاره رحم” وجود ندارد، وضعیت قانونی آن مبهم و مورد اختلاف است.

عدم منع قانونی صریح: هیچ ماده قانونی در ایران به طور صریح “اجاره رحم” را ممنوع نکرده است. به همین دلیل، برخی حقوقدانان استدلال می‌کنند که با استناد به اصل آزادی قراردادها (ماده 10 و 219 قانون مدنی)، می‌توان قراردادهای “اجاره رحم” را تنظیم کرد و معتبر دانست.

مخالفت‌ها و ابهامات: در مقابل، بسیاری دیگر از حقوقدانان و فقها با تنظیم سند رسمی “اجاره رحم” و قانونی دانستن آن مخالفت می‌کنند و استدلال‌های مختلفی دارند، از جمله:

عدم وجود قانون خاص: فقدان قانون مشخص برای “اجاره رحم” نشان می‌دهد که قانونگذار این موضوع را به رسمیت نشناخته است.

مخالفت با موازین شرعی و اخلاقی: برخی معتقدند “اجاره رحم” با موازین شرعی و اخلاقی جامعه همخوانی ندارد و می‌تواند منجر به مشکلات حقوقی، خانوادگی و اجتماعی شود.

ورود به حریم خصوصی و حفظ کرامت انسانی: نگرانی‌هایی در مورد ورود به حریم خصوصی افراد و حفظ کرامت و حرمت انسانی در قراردادهای “اجاره رحم” مطرح می‌شود.

آیین‌نامه اجرایی قانون اهداء جنین: برخی با استناد به ماده 3 و بند “ت” و تبصره 6 و ماده 10 آیین‌نامه اجرایی قانون اهداء جنین، معتقدند که شرایط عرفی و اخلاقی برای “اجاره رحم” احراز نمی‌شود و ثبت سند برای آن منصفانه نیست.