آیا فیش حج متوفی معاف از مالیات بر ارث است؟ (پاسخ سازمان مالیاتی)
فیش حج، علاوه بر ارزش معنوی، یک دارایی مالی قابل توجه نیز محسوب می‌شود که پس از فوت افراد، به عنوان بخشی از ماترک به ورثه منتقل می‌گردد. اما نحوه ارزش‌گذاری این دارایی برای محاسبه مالیات بر ارث و شرایط احتمالی معافیت آن، همواره یکی از سوالات و ابهامات اصلی برای ورثه و حتی دفاتر اسناد رسمی بوده است. سازمان امور مالیاتی با صدور بخشنامه‌ای شفاف، تکلیف این موضوع را به صورت دقیق مشخص کرده و بین حالتی که فیش به عنوان یک دارایی مالی فروخته می‌شود و حالتی که برای هدف اصلی خود (انجام فریضه حج) استفاده می‌شود، تفاوت قائل شده است.
ابهام موجود: ارزش فیش حج برای مالیات بر ارث چگونه تعیین می‌شود؟
یک فیش حج دارای دو بخش ارزشی است: اول، مبلغ سپرده‌گذاری اولیه که متوفی پرداخت کرده به همراه سودهای تعلق گرفته به آن. دوم، ارزش افزوده‌ای که به دلیل نوبت و اولویت اعزام در بازار آزاد ایجاد شده و به آن «امتیاز فیش» می‌گویند. سوال اصلی این بود که کدام بخش از این ارزش و بر چه مبنایی باید به عنوان ماترک برای محاسبه مالیات بر ارث در نظر گرفته شود.
مبنای محاسبه مالیات در صورت فروش: قیمت روز در زمان انتقال
بخشنامه سازمان امور مالیاتی به وضوح اعلام می‌کند که اگر ورثه تصمیم به فروش فیش حج داشته باشند، مبنای محاسبه مالیات، کل ارزش این دارایی است. این ارزش شامل مجموع مبلغ سپرده‌گذاری شده و ارزش امتیاز آن می‌باشد که در واقع همان **«قیمت روز فیش در بازار آزاد در زمان انتقال به ورثه»** است.
این رویکرد منطبق بر بند (۳) ماده (۱۷) قانون مالیات‌های مستقیم است که سایر حقوق مالی را نیز بر اساس ارزش روز در زمان فوت یا انتقال، مشمول مالیات می‌داند.
معافیت کلیدی مالیاتی: شرط برخورداری از معافیت کامل
مهم‌ترین و کاربردی‌ترین بخش این بخشنامه، ارائه یک راهکار برای معافیت کامل از پرداخت مالیات بر ارث فیش حج است. قانون‌گذار با نگاهی حمایتی، شرایطی را فراهم کرده که اگر هدف اصلی متوفی (یعنی تشرف به حج) توسط ورثه محقق شود، این دارایی مشمول مالیات نباشد.
شرط معافیت: انجام حج واجب به نیابت از متوفی
در بخشنامه به صراحت ذکر شده است:
«در صورتی که سفر حج واجب توسط یکی از وراث یا نایب یا اجیر به نیابت از متوفی انجام شود، فیش حج واجب، از شمول مالیات بر ارث خارج خواهد بود.»
این بدان معناست که اگر ورثه تصمیم بگیرند فیش را نفروشند و به جای آن، یکی از خودشان یا شخصی دیگر را به عنوان نایب با هزینه خودشان به حج بفرستند تا این فریضه برای متوفی به جا آورده شود، در این صورت ارزش فیش حج به طور کامل از لیست اموال مشمول مالیات بر ارث حذف می‌شود و هیچ مالیاتی به آن تعلق نمی‌گیرد.
این بخشنامه برای ورثه به چه معناست؟ (دو سناریوی متفاوت)
بنابراین، ورثه در مقابل فیش حج متوفی، دو انتخاب اصلی با دو نتیجه مالیاتی متفاوت دارند:
- سناریوی اول: فروش فیش حج. ورثه فیش را به عنوان یک دارایی مالی در نظر گرفته و در بازار آزاد به فروش می‌رسانند. در این حالت، موظفند قیمت فروش (ارزش روز) را در اظهارنامه مالیات بر ارث خود اعلام کرده و مالیات متعلقه را بپردازند.
- سناریوی دوم: استفاده از فیش برای حج نیابتی. ورثه توافق می‌کنند که فیش فروخته نشود و یکی از آن‌ها یا فردی دیگر به نیابت از متوفی به حج واجب اعزام شود. در این حالت، فیش حج از لیست ماترک خارج شده و به آن **هیچ‌گونه مالیات بر ارثی تعلق نمی‌گیرد.**
متن کامل بخشنامه شماره ۲۰۰/۹۸/۴۷
موضوع: رفع ابهام در خصوص محاسبه مالیات بر ارث امتیاز فیش حج
با توجه به سوالات و ابهامات مطرح شده در خصوص نحوه محاسبه مالیات بر ارث «امتیاز فیش حج» در قانون مالیات‌های مستقیم اصلاحی مصوب ۱۳۹۴/۴/۳۱، بدینوسیله اعلام می‌دارد:
نظر به اینکه ارزش «امتیاز فیش حج» ناشی از دو قسمت؛ مبلغ پرداختی متوفی سپرده شده در حساب مربوطه و سودهای ناشی از آن و تفاوت قیمت میزان سپرده با ارزش امتیاز مربوطه می‌باشد، بنابراین آن بخش از «امتیاز فیش حج» که در قالب سپرده‌گذاری نزد بانک بوده و به آن سود نیز تعلق می‌گیرد، اعم از اصل سپرده و سود آن تا زمان انتقال، از مصادیق اموال و دارایی‌های موضوع بند (۱) ماده ۱۷ قانون مزبور و بخشی از امتیاز مذکور که مازاد بر ارزش سپرده‌گذاری و سود آن است، از مصادیق اموال و حقوق مالی موضوع بند (۳) ماده ۱۷ قانون یاد شده می‌باشد.
لازم به ذکر است در خصوص فیش حج واجب، در صورتی که سفر حج واجب توسط یکی از وراث یا نایب یا اجیر به نیابت از متوفی انجام شود، «فیش حج واجب» از شمول مالیات بر ارث خارج خواهد بود.
امید علی پارسا
رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور
سوالات متداول (FAQ)
آیا شما یا بستگانتان تجربه‌ای در زمینه انحصار وراثت و مالیات بر ارث فیش حج داشته‌اید؟ سوالات و تجربیات خود را در بخش نظرات با ما و سایر کاربران محترم محضرچی در میان بگذارید.
