تهاتر به معنای سقوط تعهدات متقابل است که می‌تواند به‌صورت قهری، قراردادی یا قضایی رخ دهد. این ابزار در قانون مدنی ایران برای ساده‌سازی دیون بسیار کاربردی است.
همه چیز درباره تهاتر؛ مفهوم، شرایط و انواع آن
به‌روزرسانی: ساعاتی پیش
مقدمه
تهاتر یکی از مفاهیم اساسی و کاربردی در حقوق مدنی است که به سقوط تعهدات متقابل طرفین اشاره دارد. در این مقاله قصد داریم به بررسی مفهوم تهاتر، شرایط لازم برای تحقق آن، انواع تهاتر و نکات قانونی مرتبط بپردازیم.
در قانون مدنی، تهاتر یکی از اسباب سقوط تعهدات به شمار می‌رود که به موجب آن دو تعهد متقابل که بر اساس آن یکی از طرفین طلبکار و دیگری بدهکار است، ساقط می‌شود.
تعریف تهاتر در قانون مدنی
تهاتر در لغت به معنای تبادل یا پایاپای است. در قانون مدنی، تهاتر یکی از اسباب سقوط تعهدات است. مطابق ماده 294 قانون مدنی:
وقتی دو نفر در مقابل یکدیگر مدیون باشند، دیون آن‌ها به میزان برابری سقوط می‌کند.
شرایط تهاتر
برای اینکه تهاتر تحقق یابد، شرایط زیر باید برقرار باشد:
- هم‌جنس بودن دیون: موضوع دو دین باید از یک جنس باشد، مثلاً هر دو پول یا کالا باشند.
- اتحاد زمان و مکان: زمان و مکان تادیه دو دین باید یکسان باشد.
- مطالبه‌پذیر بودن دیون: دیونی که معلق یا معجل باشند، قابل تهاتر نیستند.
انواع تهاتر
تهاتر به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- تهاتر قهری:
وقتی دو نفر بدون توافق، هم‌زمان بدهکار و بستانکار باشند، تهاتر به‌صورت خودکار انجام می‌شود. - تهاتر قراردادی:
طرفین می‌توانند شرایط تهاتر را با توافق تعیین کنند، حتی اگر دیون هم‌جنس یا زمان و مکان یکسان نداشته باشند. - تهاتر قضایی:
در صورت اختلاف، یکی از طرفین می‌تواند از دادگاه درخواست صدور حکم تهاتر کند.
مثال‌های عملی تهاتر
1. تهاتر کالا با کالا:
فرض کنید شما یک نانوایی دارید و دوست شما صاحب یک مغازه لبنیاتی است. شما هر روز ۱۰ عدد نان به دوست خود می‌دهید و او در مقابل ۱ کیلو پنیر به شما تحویل می‌دهد. در این حالت، هر دوی شما به‌طور هم‌زمان طلبکار و بدهکار هستید. اما به جای پرداخت پول، کالاهای خود را با یکدیگر مبادله می‌کنید. این یک مثال واضح از تهاتر قهری در قالب کالا به کالا است.
2. عدم امکان تهاتر به دلیل تفاوت جنس دیون:
تصور کنید شما ۱۰,۰۰۰ تومان به دوستتان بدهکار هستید و او نیز یک کیلو پنیر به شما بدهکار است. در این حالت، به دلیل تفاوت در ماهیت دیون (پول و کالا) و همچنین مکان‌های مختلف تادیه، امکان تهاتر وجود ندارد. برای تهاتر، موضوع دیون باید هم‌جنس و شرایط تادیه یکسان باشد.
3. عدم امکان تهاتر دین معلق و معجل:
مثلاً انجمن دوستداران ورزش اسب‌سواری تعهد کرده است که به صاحب اسب برنده در یک مسابقه ۱۰۰ میلیون ریال جایزه بدهد. این دین معلق است، زیرا پرداخت آن به شرط برنده شدن در مسابقه وابسته است. تا زمانی که شرط برنده شدن محقق نشود، این دین قابل مطالبه نیست. بنابراین، این دین معلق نمی‌تواند با طلبی که صاحب اسب از انجمن دارد، تهاتر شود.
4. تهاتر مالی:
فرض کنید شما به دوستتان ۵ میلیون تومان بدهکار هستید و او نیز بابت خدماتی که شما به او ارائه کرده‌اید، ۳ میلیون تومان به شما بدهکار است. در این صورت، به میزان ۳ میلیون تومان دیون شما تهاتر می‌شود و شما فقط ۲ میلیون تومان باقی‌مانده را باید پرداخت کنید.
5. تهاتر در شرایط مختلف:
فرض کنید شما ۱۰ هزار دلار به کسی بدهکار هستید و او نیز همین مقدار به شما بدهکار است، اما شما در تهران و او در نیویورک هست. اگر هزینه انتقال پول بین دو کشور توافق شده و پرداخت شود، این دیون با تهاتر قابل رفع است، در غیر این صورت مکان تادیه متفاوت مانع تحقق تهاتر می‌شود.
6. تهاتر در کسب‌وکارها:
شرکتی که از تامین‌کننده خود مواد اولیه خریداری می‌کند و در مقابل خدمات مشاوره‌ای به او ارائه می‌دهد، می‌تواند بدهی‌های خود را با مطالباتش از تامین‌کننده تهاتر کند. این توافق می‌تواند به صورت قراردادی یا حتی قهری انجام شود.
این مثال‌ها نشان می‌دهد که تهاتر چگونه می‌تواند در زندگی روزمره یا تجارت، بدهی‌ها را به شکلی ساده و مؤثر مدیریت کند.
نتیجه‌گیری
تهاتر روشی مؤثر برای ساده‌سازی بدهی‌ها و تعهدات متقابل است که در قانون مدنی ایران به‌خوبی تعریف شده است. با رعایت شرایط لازم و آگاهی از انواع تهاتر، می‌توان از این ابزار برای کاهش پیچیدگی‌های مالی و حقوقی استفاده کرد.
سوالات متداول
تهاتری است که به‌صورت خودکار و بدون توافق طرفین، با وجود شرایط لازم ایجاد می‌شود.
خیر، تهاتر قهری نیاز به توافق ندارد، اما تهاتر قراردادی به توافق طرفین بستگی دارد.
اگر دیون هم‌جنس یا هم‌زمان و هم‌مکان نباشند، تهاتر رخ نمی‌دهد.
خیر، دیونی که معلق یا مشروط باشند، قبل از تحقق شرط قابل تهاتر نیستند.
دین معلق و معجل را نمی‌توان تهاتر کرد زیرا قابل مطالبه نیستند. برای مثال، اگر انجمن دوستداران ورزش اسب سواری تعهد کند که به صاحب اسب برنده در یک مسابقه، ۱۰۰ میلیون ریال پاداش بدهد، این تعهد معلق است چون به شرط برنده شدن در مسابقه وابسته است و قبل از آن قابل مطالبه نیست. پس این تعهد معلق را نمی‌توان با طلبی که انجمن از صاحب اسب شرکت کننده دارد، تهاتر کرد.
تهاتری است که با درخواست یکی از طرفین و صدور حکم دادگاه انجام می‌شود.
