اموال غیر منقول در قانون مدنی ایران به مالی گفته می‌شود که نقل و انتقال آن از محلی به محل دیگر امکان پذیر نباشد. اراضی، ساختمان‌ها، درخت‌ها و حقوق و دعاوی ناشی از آنها از مصادیق اموال غیر منقول هستند. قانونگذار، شرایط و ضوابط خاصی را برای مالکیت و نحوه نقل و انتقال اموال غیر منقول تعیین کرده است. برای کسب اطلاعات بیشتر به ادامه همین پست مراجعه کنید.
ماده ۱۱ قانون مدنی: اموال بر دو قسم است:
این ماده شامل تمام اموال، خواه مادی باشد یا در زمره حقوق، می شود و اختصاص به اموال مادی ندارد.
هر چه بر آن اطلاق مال شود، باید در یکی از دو شاخه منقول یا غیر منقول قرار گیرد تا احکام ویژه آن معین گردد.
مال منقول ممکن است مادی باشد یا حقوقی که در حکم منقول است.
مال غیر منقول نیز ممکن است ذاتی یا در اثر عمل انسان یا حکمی یا باشد.
فصل اول، باب اول، کتاب اول، قانون مدنی ایران به موضوع اموال غیر منقول اختصاص دارد. در این بخش، از ماده 12 تا ماده 18، تعریف و انواع اموال غیر منقول، شرایط نقل و انتقال آنها، و تبعات حقوقی مربوط به آنها بیان شده است.
ماده ۱۲ قانون مدنی: مال غیر منقول آن است که از محلی به محل دیگر نتوان نقل نمود اعم از این که استقرار آن ذاتی باشد یا به واسطه عمل انسان، به نحوی که نقل آن مستلزم خرابی یا نقص خود مال یا محل آن شود.
وصف غيرمنقول برای اموال منقولی که به واسطه عمل انسان استقرار یافته است صفت اکتسابی است و همین که مال از زمین یا بنا جدا شود، وصف ذاتی آن (منقول) نیز باز می‌گردد
ماده ۱۳ قانون مدنی: اراضی و ابنیه و آسیا و هرچه که در بنا منصوب و عرفاً جزء بنا محسوب می‌شود، غیرمنقول است و همچنین است لوله‌ها که برای جریان آب یا مقاصد دیگر در زمین یا بنا کشیده شده باشد.
آنچه ملصق به زمین یا بنا شده غیر منقول تبعی است و تابع وضع موجود. پس هرگاه از زمین یا بنا جدا شود، منقول است.
تراضی اشخاص نیز می‌تواند وصف تبعی غیر منقول را از این اموال منقول سلب کند. پس اگر لوله ها و آجرهای منصوب در ساختمان بر مبنای کنده شدن از آن فروخته شود، موضوع عقد بیع، در حکم منقول است و در آن رابطه دادگاه محل اقامتگاه خوانده، صالح برای رسیدگی است.
ماده 14 قانون مدنی: آینه و پرده نقاشی و مجسمه و امثال آنها، در صورتی که در بنا یا زمین به کار رفته باشد، به طوری که نقل آن موجب نقص یا خرابی خود آن یا محل آن بشود، غیر منقول است.
ماده ۱۵ قانون مدنی: ثمره و حاصل مادام که چیده یا درو نشده است غیر منقول است. اگر قسمتی از آن چیده یا درو شده باشد، تنها آن قسمت منقول است.
مبنای حکم ماده تبعی بودن وصف غیر منقول برای ثمره و حاصل است. این وصف، پس از جدا شدن از زمین از بین میرود و ثمره جدا شده وصف مستقل خود را دارد.
ماده ۱۶ قانون مدنی: مطلق اشجار و شاخه‌های آن و نهال و قلمه، مادام که بریده یا کنده نشده است، غیر منقول است.
ماده ۱۷ قانون مدنی: حيوانات و اشیایی که مالک آن را برای عمل زراعت اختصاص داده باشد، از قبیل گاو و گاومیش و ماشین و اسباب و ادوات زراعت و تخم و غیره و به طور کلی هر مال منقول که برای استفاده از عمل زراعت، لازم و مالک آن را به این امر تخصیص داده باشد، از جهت صلاحیت محاکم و توقیف اموال جزو ملک محسوب و در حکم مال غیر منقول است و همچنین است تلمبه و گاو و یا حیوان دیگری که برای آبیاری زراعت یا خانه و باغ اختصاص داده شده است.
این اموال منقول است و تنها از حيث صلاحیت محاکم و توقیف اموال در حکم غیر منقول است.
برای اجرای احکام مربوط به صلاحیت و توقیف اموال غیر منقول درباره اموال زراعت و آبیاری، باید مالک حیوانات و اشیاء با زمین یکی باشد و مالک، آن اموال را به زراعت و آبیاری اختصاص دهد.
حکم این ماده استثنایی است و نمی‌توان به یاری قیاس درباره ادوات صنعتی و تجارتی نیز اجراء کرد.
ماده ۱۸ قانون مدنی: حق انتفاع از اشیاء غیرمنقوله، مثل حق عمری و سکنی، و هم چنین حق ارتفاق نسبت به ملک غیر، از قبیل حق‌العبور و حق‌المجرى و دعاوی راجعه به اموال غیرمنقوله، از قبیل تقاضای خلع ید و امثال آن، تابع اموال غیرمنقول است.
حق دینی منقول است، هرچند راجع به غیر منقول باشد ولی تعهد به انتقال مال غیرمنقول را میتوان به تابعیت از موضوع آن غیر منقول شمرد، زيرا موضوع آن به طور مستقیم غیر منقول است. با وجود این، منقول بودن آن ترجیح دارد.
دعوایی که موضوع آن حق غیر منقول است به تابعیت از حق، غیر منقول است، مانند دعاوی تصرف و خلع ید امانی و غاصبانه و اجبار فروشنده ملک بر تسلیم مبیع و دعاویی که موضوع آن تملک مال غیر منقول است (دعوای فسخ و بطلان و عدم نفوذ معامله انجام شده).
دعاوی مربوط به مطالبه دین منقول است هرچند ناشی از مال غیرمنقول باشد: مانند مطالبه اجاره بهای ملک و ثمن فروش مال غیرمنقول.
دعاوی مربوط به اجرت المثل و خسارات وارد بر املاک، غیرمنقول است.
منبع: قانون مدنی در نظم حقوق کنونی دکتر ناصر کاتوزیان
