آیا می‌توان مبلغ مهریه را پس از ثبت عقد نکاح تغییر داد؟ این سوال بسیاری از زوجین است. با ابطال یک بخشنامه ثبتی و صدور رای وحدت رویه دیوان عدالت اداری، وضعیت افزایش مهریه پس از عقد مشخص شده است. در این مطلب به طور کامل توضیح می‌دهیم که چرا افزایش مهریه دیگر ممکن نیست، اما چگونه می‌توان برای کاهش یا اقرار به وصول آن اقدام قانونی کرد.
افزایش مهریه بعد از عقد: قانونی یا غیرقانونی؟ بررسی کامل رای وحدت رویه و راهکارهای کاهش مهریه
راهنمای کامل افزایش و کاهش مهریه در دفاتر اسناد رسمی (رای ۴۸۸ دیوان عدالت)
مهریه یکی از مهم‌ترین ارکان مالی عقد نکاح است که در همان زمان عقد میزان آن تعیین و در سند ازدواج ثبت می‌شود. اما گاهی زوجین پس از مدتی تصمیم به تغییر مبلغ مهریه می‌گیرند؛ یا قصد افزایش آن را دارند یا می‌خواهند با توافق، آن را کاهش دهند یا زوجه طلب خود را به نحوی وصول شده تلقی کند.
تا چندی پیش ابهاماتی در مورد امکان ثبت رسمی این تغییرات، به خصوص افزایش مهریه، وجود داشت. اما با صدور رای وحدت رویه شماره ۴۸۸ توسط دیوان عدالت اداری، تکلیف این موضوع به روشنی مشخص شده است.
در این پست، به بررسی دقیق این رای، دلایل عدم امکان افزایش مهریه و راه‌های قانونی برای ثبت کاهش یا بخشش آن می‌پردازیم.
مهریه چیست و چگونه تعیین می‌شود؟
مهریه، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح متعهد به پرداخت آن به زن می‌شود. این مال می‌تواند وجه نقد، سکه، ملک، یا هر مال با ارزش دیگری باشد. میزان مهریه در سند رسمی ازدواج قید می‌شود و مبنای قانونی تعهد زوج قرار می‌گیرد.
رای وحدت رویه ۴۸۸: پایانی بر امکان افزایش مهریه بعد از عقد
نکته کلیدی و پاسخ اصلی به سوال امکان افزایش مهریه، در رای وحدت رویه شماره ۴۸۸ دیوان عدالت اداری (مورخ ۸۸/۶/۱۵) نهفته است. این رای با استناد به نظریه فقهای شورای نگهبان صراحتاً اعلام می‌کند:
“مهریه شرعی همان است که در ضمن عقد واقع شده است و ازدیاد مهر بعد از عقد شرعاً صحیح نیست و ترتیب آثار مهریه بر آن خلاف موازین شرع شناخته شده است.”
بر اساس همین رای، بند «ب» از قسمت ۱۵۱ مجموعه بخشنامه‌های ثبتی که به طور ضمنی امکان افزایش مهریه از طریق تنظیم سند رسمی را فراهم می‌کرد، ابطال گردید.
بنابراین، پاسخ قاطع این است که افزایش مهریه پس از وقوع عقد نکاح، وجاهت قانونی و شرعی ندارد و دفاتر اسناد رسمی نیز مجاز به ثبت چنین سندی با عنوان «افزایش مهریه» نیستند.
چرا افزایش مهریه بعد از عقد معتبر نیست؟
مبنای این عدم اعتبار، شرعی است. مهریه جزئی از عقد نکاح است و تعهدات ناشی از آن در همان لحظه انعقاد عقد شکل می‌گیرد. هرگونه توافق بعدی برای افزودن بر میزان مهریه، یک تعهد جداگانه تلقی می‌شود که ماهیت «مهریه» به معنای شرعی و قانونی آن را ندارد و نمی‌توان آثار و احکام خاص مهریه (مانند قابلیت مطالبه عندالمطالبه یا ضمانت اجراهای خاص) را بر آن بار کرد.
کاهش، بخشش یا اقرار به وصول مهریه: راه‌های قانونی موجود
در حالی که افزایش مهریه ممکن نیست، وضعیت برای کاهش یا تسویه آن متفاوت است. زوجه به عنوان طلبکار مهریه، هر زمان که بخواهد می‌تواند تمام یا بخشی از طلب خود را به زوج ببخشد (ابراء ذمه) یا اقرار کند که آن را دریافت کرده است (اقرار به وصول).
این اقدامات کاملاً قانونی و شرعی هستند و می‌توان آن‌ها را از طریق تنظیم اسناد رسمی در دفاتر اسناد رسمی معتبر ساخت.
قالب‌های حقوقی رایج برای این منظور عبارتند از:
- سند اقرار به وصول مهریه: زوجه رسماً اعلام می‌کند که تمام یا بخشی از مهریه مندرج در سند ازدواج را دریافت کرده است.
- سند ابراء ذمه زوج: زوجه رسماً زوج را از پرداخت تمام یا بخشی از مهریه بری می‌کند (می‌بخشد).
- سند بذل مهریه: معمولاً در طلاق‌های توافقی یا خلع کاربرد دارد که زوجه مهریه خود را در قبال طلاق می‌بخشد.
- هبه مهریه: زوجه می‌تواند مهریه خود را به زوج یا هر شخص دیگری ببخشد (هبه کند).
نتیجه‌گیری:
با توجه به رای وحدت رویه شماره ۴۸۸ دیوان عدالت اداری و ابطال بند مربوطه در بخشنامه‌های ثبتی، افزایش مهریه پس از عقد نکاح امکان‌پذیر نیست و وجاهت قانونی و شرعی ندارد. مهریه همان است که در سند ازدواج قید شده است. اما زوجین می‌توانند با توافق و از طریق تنظیم اسناد رسمی معتبر در دفاتر اسناد رسمی، نسبت به کاهش، بخشش (ابراء ذمه) یا اقرار به وصول تمام یا بخشی از مهریه اقدام نمایند.
توصیه می‌شود برای انجام این امور حقوقی حتماً با سردفتر اسناد رسمی یا مشاور حقوقی مشورت نمایید تا از صحت و اعتبار سند تنظیمی اطمینان حاصل کنید.
نسخه کامل متن رسمی
سوال ۲۳: تنظیم سند افزایش یا کاهش مهریه با توجه به ابطال بند ۱۵۱ مجموعه بخشنامه های ثبتی چگونه است؟
پاسخ: با توجه به رای وحدت رویه اخیر شماره ۴۸۸ دیوان عدالت اداری مهریه همان است که در سند ازدواج قید گردیده و افزایش آن وجهه قانونی ندارد. لیکن قالب های متعدد حقوقی از جمله ابرا ذمه زوج و اقرار به وصول مهریه به عنوان سند سقوط تعهدات و ابرا ذمه زوج را می توان به کار بست. (جلسه مورخ ۸۹/۶/۲)
بند ۲۳ از مبحث نهم بخش اول مجموعه محشای نظریات مشورتی کانون سردفتران و دفتریاران.
پانوشت:
بند ۱۵۱ مجموعه بخشنامه‌های ثبتی:
الف – چون به موجب ماده ۲ قانون ازدواج نسبت به مهریه در تنظیم سند نکاحیه حق الثبت تعلق نمی گیرد، لذا نسبت به اقرار نامه های وصول آن هم اخذ حق الثبت به مأخذ مقرر در سند مورد ندارد.
رای شماره ۵۱۶/۸۷/ه مورخ ۸۸/۶/۲۴ دادنامه شماره ۴۸۸ مورخ ۸۸/۶/۱۵ هیات عمومی دیوان عدالت اداری (روزنامه رسمی شماره ۱۸۸۰۹ مورخ ۸۷/7/۵):
به شرح نظریه شماره ۸۸/۳۰/۳۵۰۷۹ مورخ ۱۳۸۸/۵/۱۲ فقهای محترم شورای نگهبان مهریه شرعی همان است که در ضمن عقد واقع شده است و ازدیاد مهر بعد از عقد شرعا صحیح نیست. و ترتیب آثار مهریه بر آن خلاف موازین شرع شناخته شده است. بنابراین جز (ب) از قسمت ۱۵۱ بخشنامه های ثبتی که نتیجتاً مبین امکان افزایش مهریه به شرط تنظیم سند رسمی است مستندا به قسمت دوم اصل ۱۷۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده ۴۱ قانون دیوان عدالت اداری مصوب ۱۳۸۵ ابطال می شود.
سوالات متداول
آیا می‌توانم مهریه همسرم را بعد از ازدواج زیاد کنم؟
خیر، طبق رای وحدت رویه ۴۸۸ دیوان عدالت اداری، افزایش مهریه بعد از عقد اعتبار قانونی و شرعی ندارد.
آیا همسرم می‌تواند مهریه‌اش را ببخشد یا کم کند؟
بله، زوجه می‌تواند با حضور در دفتر اسناد رسمی و تنظیم سند رسمی اقرار به وصول یا ابراء ذمه، تمام یا بخشی از مهریه خود را دریافت شده تلقی کند یا ببخشد.
آیا توافق عادی یا دست‌نویس برای افزایش مهریه معتبر است؟
خیر، حتی با توافق طرفین، افزایش مهریه بعد از عقد از نظر قانونی صحیح نیست و نمی‌تواند آثار حقوقی مهریه اصلی را داشته باشد.
برای ثبت کاهش یا بخشش مهریه به کجا مراجعه کنیم؟
باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرده و سند مربوطه (اقرار به وصول یا ابراء ذمه) را تنظیم نمایید.
آیا شما تجربه‌ای در زمینه تغییر مهریه پس از عقد داشته‌اید؟ سوالات یا دیدگاه‌های خود را در بخش نظرات با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید. اگر نیاز به مشاوره تخصصی یا تنظیم سند در این زمینه دارید، کارشناسان ما در محضرچی آماده پاسخگویی هستند.
