7 راه برای پایان دادن به وکالت (عزل و استعفا و انقضا و…)

7 روش پایان وکالت

ماده 678 قانون مدنی: وکالت به طرق ذیل مرتفع می‌شود: به عزل موکل، به استعفای وکیل، به موت یا جنون وکیل یا موکل.

اما وکالت با روش‌های دیگری هم مرتفع می‌شود و پایان می‌یابد که در ادامه به توضیح مفصل هر یک می‌پردازیم.

نکات مهم سند وکالت

هر دو وکیل و موکل در زمان تنظیم سند رسمی وکالت‌نامه باید به سه نکته زیر دقت فرمایند

1. وکالت می‌تواند بلاعزل باشد به این معنی که موکل حق عزل وکیل را نداشته باشد.
2. وکالت می‌تواند با حق توکیل به غیر یا بدون حق توکیل به غیر باشد به این معنی که وکیل می تواند بدون اجازه شما همان وکالت را به شخص دیگری واگذار نماید و آن شخص جدید وکیل شما باشد.
3. وکالت می تواند مدت دار باشد به این معنی که موکل تعیین کنید وکالت در تاریخ مشخصی خود به خود باطل شود. و در این صورت نیازی به تنظیم سند عزل موکل و یا استعفای وکیل در آینده نیست و وکالت بعد از انقضای مدت خود به خود باطل می‌گردد و در هزینه ها می‌تواند کمک زیادی به شما کند.

پس با پیشبینی سه روش فوق می‌توان به اعتبار وکالت با یکی از روش های زیر پایان داد:

1. عزل وکیل

عزل موکل: یعنی موکل، وکیل خود را عزل و برکنار کند. و این‌کار با مراجعه موکل به دفترخانه و تقاضای عزل وکیل انجام می‌شود.

روش کار به این صورت است که موکل به دفترخانه مراجعه نموده و با تنظیم سند اقرارنامه عزل وکیل، وکیل خود را عزل می‌نماید و با صدور اخطاریه‌ای از طرف دفترخانه، وکیل خود را از این موضوع آگاه می‌کند. اما اگر خود وکیل هم در دفترخانه حاضر شده و با عزل خود موافقت نماید نیازی به صدور اخطاریه نیست.

نکته مهم اینکه مطابق ماده 680 قانون مدنی تمام اموری که وکیل قبل از رسیدن خبر عزل به او در حدود وکالت خود بنماید نسبت به موکل نافذ است.

(یعنی شما امروز سند اقرارنامه عزل وکیل را تنظیم نموده اما اخطاریه فردا به دست وکیل می‌رسد و تا قبل از دریافت اخطاریه، وکیل هر امری انجام دهد صحیح است)

البته با فرض اینکه وکالت بلاعزل نباشد.

و اگر وکالت بلاعزل بود به دو روش زیر باید عمل شود.

2. استعفا وکیل از مقام وکالت

استعفای وکیل: یعنی وکیل از مقام وکالت خود استعفا دهد. و این‌کار با مراجعه وکیل به دفترخانه و تقاضای استعفا از وکالت انجام می‌شود.

روش کار به این صورت است که بر عکس حالت فوق، وکیل به دفترخانه مراجعه نموده و سند اقرارنامه استعفای وکیل تنظیم می‌نماید.

و موکل هم می‌تواند به دفترخانه مراجعه نموده و با استعفا وکیل موافقت نماید.

در صورت عدم حضور موکل در دفترخانه، می‌توان اخطاریه‌ای برای او ارسال کرد تا از استعفای وکیل مطلع شود.

اما به ماده 681 قانون مدنی هم توجه داشته باشید که بیان میدارد: “بعد از اینکه وکیل استعفا داد مادامی که معلوم است موکل به اذن خود باقی است می تواند در آنچه وکالت داشته اقدام کند.”

3. پایان یافتن مدت اعتبار وکالت

روش کار به این صورت است که شما در زمان تنظیم سند وکالت‌نامه و با پیش بینی مدت زمانی که برای انجام مورد وکالت لازم است (مثلا ۳ روز یا ۶ ماه یا ۱۰ سال) برای سند وکالت خود تاریخ انقضا مشخص می‌کنید و وکالتنامه در زمان مشخص شده بی اعتبار می‌گردد.

پیشنهاد محضرچی استفاده از این روش به جای دو روش قبل است.

چرا که در این روش نیاز به مراجعه مجدد به دفترخانه نیست و پرداخت هزینه‌ای برای عزل موکل یا استعفای وکیل لازم نیست.

همچنین در نظر داشته باشید که نیازی به مراجعه به همان دفترخانه ای که وکالت تنظیم شده است نیست و به هر دفترخانه دیگری در سراسر کشور میتوان مراجعه کرد و تقاضای عزل یا استعفا را نمود که این دفترخانه طی نامه ای آن دفترخانه قبلی را از این امر آگاه خواهد نمود.

4. به موت یا جنون وکیل یا موکل

عقد وکالت به موت یا جنون وکیل یا موکل منفسخ شده و از بین می رود، حتی اگر شرط شود که وکالت بلاعزل، همچنان پس از مرگ موکل به قوت خود باقی بماند، چون خلاف قانون است، شرطی نامشروع محسوب شده و بر اساس بند 3 ماده 232 قانون مدنی، شرط نامشروع، باطل است اما مفسد عقد نیست.

به عقیده دکتر ناصر کاتوزیان وکالت حتی اگر بلاعزل باشد با موت موکل یا وکیل باطل میشود مگر اینکه بقا آن تصریح شده باشد که در این صورت رابطه دو طرف تابع وکالت نیست و “ایجاد حق” یا “وصایت” است.

به این معنی که اگر موکل یا وکیل بمیرد، وکالت که بین آنها بوده است، باطل می‌شود و دیگر اعتباری ندارد. این قاعده برای همه انواع وکالت صادق است، حتی اگر موکل حق عزل وکیل را از خود ساقط کرده باشد (وکالت بلاعزل).

اما اگر موکل یا وکیل در عقد وکالت شرط کند که وکالت پس از مرگشان همچنان ادامه داشته باشد، این شرط معتبر نیست و وکالت باطل می‌شود. در این حالت، رابطه بین موکل و وکیل، رابطه وکالت نیست و باید به عنوان “ایجاد حق” یا “وصایت” در نظر گرفته شود.

5. از بین رفتن متعلق وکالت

اگر شرایطی که باعث ایجاد وکالت شده‌اند تغییر کنند، و مورد وکالت از بین برود سند وکالت خود به خود وکالت منفسخ می‌شود. برای مثال فرض کنید موکل وکالت فروش خودروی پژو ۲۰۶ خود را به وکیل می‌دهد، اما این خودرو در حادثه‌ای از بین می‌رود، مثلاً در آتش‌سوزی. در این صورت چون موضوع وکالت از بین رفته است، خود به خود وکالت منفسخ می‌شود.

6. انجام مورد وکالت توسط خودِ موکل

اگر موکل خودش کاری را که به وکیل وکالت داده بود انجام دهد یا کاری کند که با وکالت سازگار نباشد، وکالت به طور خودکار فسخ می‌شود.

برای مثال، اگر موکل به وکیل وکالت داده باشد که ملکی را برای او بفروشد و بعد خودش آن ملک را بفروشد، وکالت از بین می‌رود.

گاه عملی که منافی وکالت است موضوع آن را از بین نمی‌برد ولی نشانه فسخ وکالت و راضی نبودن به کاری است که برای اجرای آن وکالت داده شده است. مانند اینکه موکل برای وقف مالی وکالت دهد که پیش از آن وکالت در فروش داده است.

مثلاً اگر موکل به وکیل وکالت داده باشد که ملکی را برای او بفروشد و بعد وکالت دهد که آن ملک را وقف کند، این کار نشانه‌ای از عدم رضایت از وکالت فروش است. اما این کار به تنهایی باعث فسخ وکالت نمی‌شود و موکل باید به صورت رسمی وکیل خود را عزل کند.

ماده 683 قانون مدنی در مورد بند 5 و 6: هر گاه متعلّق وكالت از بين برود يا موكّل عملي را كه مورد وكالت است خود انجام دهد يا بطور كلي عملي كه مُنافي با وكالت وكيل‌ باشد بجا آورده مثل اينكه مالي را كه براي فروش آن وكالت داده بود خود بفروشد وكالت منفسخ مي‌شود.

به عقیده دکتر ناصر کاتوزیان شرط وکالت ضمن عقد لازم حق انجام دادن مورد وکالت به وسیله موکل را از بین نمی‌برد، مگر اینکه در شرط تصریح به سقوط این حق شود.

به این معنی که اگر موکل در ضمن یک عقد لازم (مثل عقد بیع یا عقد ازدواج) به وکیل وکالت دهد، هنوز می‌تواند خودش هم کاری را که به وکیل وکالت داده بود انجام دهد، مگر اینکه در شرط وکالت آورده باشد که این حق برای موکل ساقط است. برای مثال، اگر موکل به وکیل وکالت دهد که ملکی را برای او بفروشد، موکل همچنان می‌تواند خودش هم آن ملک را بفروشد، مگر اینکه در شرط وکالت آورده باشد که اگر وکالت داده شود، موکل نمی‌تواند خودش ملک را بفروشد.

7. حجر موکل یا وکیل

در آخر حجر موکل یا وکیل هم موجب بطلان وکالت می‌شود که در این مورد ماده 682 قابل توجه است.

ماده 682 قانون مدنی: محجوريت موكّل موجب بطلان وكالت مي‌شود، مگر در اموري كه حَجر مانع از توكيل در آنها نمي‌باشد و همچنين است محجوريت‌ وكيل مگر در اموري كه حَجر مانع از اقدام در آن نباشد.

محجوریت یعنی شخص از تصرف در اموال و حقوق مالی خود ممنوع شده باشد. ماده ۱۲۰۷ قانون مدنی سه گروه را به عنوان محجور معرفی کرده است: صغار، اشخاص غیر رشید و مجانین. اگر کسی به سن بلوغ رسیده باشد، دیگر نمی‌توان گفت که صغیر، مجنون یا رشد نیافته است. سن بلوغ در پسران ۱۵ و در دختران ۹ سال است. البته کسی را که به سن ۱۸ سال کامل نرسیده است، نمی‌توان طرف وکیل قرار داد.